Soğuk Savaş’ın sona ermesinin ardından birçok Avrupa ülkesi zorunlu askerliği kaldırdı, ancak jeopolitikadaki büyük değişim ve artan istikrarsızlık nedeniyle genç Avrupalılar yakında askerlik çağrısıyla karşı karşıya kalabilir mi?
Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik kapsamlı işgali, Ortadoğu’da artan istikrarsızlık ve Donald Trump’ın Beyaz Saray’a geri dönmesi, Avrupa savunma politikasını yeniden gündeme getirdi ve askeri istihdam modellerinin yeniden gözden geçirilmesine yol açtı.
Geçtiğimiz ay NATO üyesi ülkeler savunma ve güvenlikle ilgili harcamalarını gayri safi yurtiçi hasılanın (GSYİH) %5’ine çıkarmayı kabul ettiler. Ancak gerekli insan gücü olmadan, harcamaları artırmak tek başına Avrupa’nın askeri hazırlığını artırmak için yeterli olmayabilir.
Bu değişim, zorunlu askerliği kıta genelinde siyasi tartışmaların konusu haline getirdi.
Avrupa Dış İlişkiler Konseyi’nin dokuz Avrupa ülkesini kapsayan son anketi, aralarında Fransa, Almanya ve Polonya’nın da bulunduğu birçok ülkede çoğunluğun zorunlu askerlik hizmetinin yeniden getirilmesini desteklediğini, ancak son ikisinde bu desteğin 18-29 yaş grubunda ortadan kalktığını ortaya koydu.
Zorunlu askerlik nerelerde hâlâ var?
Soğuk Savaş’ın sona ermesinin ardından birçok AB ülkesi silahlı kuvvetlerde zorunlu hizmet politikasını kaldırdı veya askıya aldı, bazıları ise farklı zaman taahhütleri ve kurallarla bu politikayı sürdürdü.
Dokuz üye ülkede şu anda askerlik hizmeti var: Avusturya, Kıbrıs, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Yunanistan, Letonya, Litvanya ve İsveç. Bunlardan yalnızca İsveç ve Danimarka, askerliği erkeklere ve kadınlara genişletiyor ve bu değişiklik Danimarka’da bu hafta yürürlüğe giriyor.
Hırvatistan, 2008 yılında zorunlu askerliği kaldırdıktan sonra yakında bu gruba katılacak. Temel iki aylık askeri eğitim Ocak 2026’da başlayacak, vicdani retçiler ise üç ay sivil koruma eğitimi alacak veya yerel birimlerde dört aylık eğitimden geçecek.
Zorunlu askerlik uygulamasının uygulandığı ülkeler farklı modeller uyguluyor: Tüm şartları taşıyan vatandaşlar için zorunlu hizmet, gönüllü sayısının yetersiz kaldığı durumlarda piyango tabanlı sistemler veya motivasyon ve becerilere dayalı seçici zorunlu askerlik.
Askerlik hizmeti nerede değerlendiriliyor?
Askerliği askıya alan birçok Avrupa ülkesi, sayıları artırmak için gönüllülere güveniyor. Rusya’nın oluşturduğu güvenlik tehdidine yanıt olarak, Alman ordusu – Bundeswehr – en az 60.000 asker daha almaya çalışıyor.
Bu durum, Almanya’da zorunlu askerlik hizmetinin gerekli olup olmadığı konusunda, askıya alınmasının üzerinden on yıldan fazla bir süre geçmesine rağmen, yeniden tartışmaların başlamasına yol açtı.
Şansölye Friedrich Merz geçen hafta bunun muhtemel olduğuna inandığını söyledi. “Bundeswehr toplumumuzun merkezine geri dönmeli,” dedi. “Zorunlu askerlik hizmetini askıya almak bir hataydı – en geç bugün bildiğimiz gibi.”
Ancak Sosyal Demokrat Parti’nin (SPD) talebi üzerine Merz’li muhafazakarlarla yapılan koalisyon anlaşmasında gönüllü askerlik hizmeti zorunluluğu getiriliyor.
SPD, cumartesi günü ulusal konferansında şu ifadeleri içeren bir önergeyi onayladı: “Gönüllü artışlar için tüm önlemler tüketilmeden önce aktif hale getirilebilecek askerleri çağırmak için hiçbir yasal seçenek istemiyoruz.”
Benzer bir tartışma, Rusya’nın Ukrayna’yı tamamen işgal etmesinden bu yana Portekiz’de de ivme kazandı.
Zorunlu askerliğin savunucuları, bunun yurttaşlık ruhunu, toplumsal uyumu desteklediğini ve toplumu krizlere daha iyi hazırladığını savunuyor. Ancak eleştirmenler, yüksek lojistik maliyetlere, bireysel özgürlük üzerindeki etkiye ve toplu zorunlu askerlik yerine silahlı kuvvetlerin yüksek nitelikli profesyonellerle modernize edilmesi ihtiyacına işaret ediyor.
Zorunlu askerlik hizmeti, 20. yüzyılın büyük bölümünde Portekiz’de tanımlayıcı bir gerçeklikti. 2004’te kaldırıldı ve bugün hala geçerli olan profesyonel gönüllü modeline yol açtı.
Portekiz’de zorunlu hizmetin devam eden bir yönü de, Portekiz vatandaşlarının 18 ile 30 yaşları arasında bir kez katılmaları gereken yıllık bir etkinlik olan Ulusal Savunma Günü’dür. Pasaport almak veya kamu sektöründe iş başvurusunda bulunmak için bir ön koşuldur.
Eski doğu bloğunun en militarize ülkelerinden biri olan Bulgaristan, 2008’de askerlik hizmetini sona erdirdiğinden beri profesyonel orduya güveniyordu; ancak şu anda %21,8’lik bir personel açığıyla karşı karşıya.
Son maaş artışlarına rağmen işe alımların geride kalmasıyla birlikte, Savunma Bakanı Atanas Zapryanov sınırlı zorunlu eğitimin değerlendirildiğini söyledi. Tam askerlik planlanmıyor, ancak kayıtlar yetersiz kalmaya devam ederse geri dönebilir.
Romanya’da, NATO ve AB’ye katılımla birlikte 2007’de zorunlu askerlik hizmeti askıya alındı. Ancak savaş durumunda Romanya zorunlu askerlik hizmetini yeniden başlatabilir. Tüm vatandaşlar askere alınabilir.
Ukrayna’da savaşın başlamasının ardından askerliğin kısmen veya gönüllü olarak yeniden başlatılması tartışıldı, ancak Savunma Bakanlığı bu fikri reddederek, gönüllü rezervlerinin genişletilmesi ve seçme tabanının iyileştirilmesinin daha iyi olacağını belirtti.
Polonya’da Başbakan Donald Tusk, Mart ayında yılda 100 bin katılımcıyı hedefleyen bir tür askerlik hizmetini yeniden başlatmak istediğini duyurdu.
Fransa da tartışmayı yeniden açtı.
Askerlik hizmeti 1997’de Jacques Chirac başkanlığında askıya alındı. Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un Mart ayındaki bir röportajında evrensel ulusal hizmette ‘büyük bir revizyon’ duyurmasıyla kamuoyunda bir tartışma yeniden alevlendi.
Fransa Strateji ve Planlama Yüksek Komisyonu’nun yakın zamanda yayınladığı bir politika notuna göre, zorunlu askerlik hizmetinin hem erkekler hem de kadınlar için yeniden getirilmesi, yıllık 15 milyar avroluk (17,6 milyar dolar) bir bütçeyi temsil edecek.
Belçika’da 1993 yılından bu yana zorunlu askerlik hizmeti askıya alınmış durumda. Ancak tamamen kaldırılmamış olmasına rağmen teorik olarak yasal bir değişiklikle yeniden yürürlüğe konması mümkün.
Rusya’nın Ukrayna’yı işgali bazı tartışmalara yol açtı ancak zorunlu askerlik konusunda hiçbir girişim olmadı. Kamuoyu buna olumlu bakmıyor ve Savunma Bakanı Theo Francken’e göre Belçika, personel, kışla ve yatak eksikliği nedeniyle yeniden askerlik hizmetine başlamaya lojistik olarak hazır değil.
Hükümet, her 18 yaşındakinin davet alacağı bir yıllık gönüllü askerlik hizmetinin başlatıldığını duyurdu. Plan, Eylül 2026’da ilk etapta 500 gönüllü ile başlamak ve hükümetin 2028’e kadar her yıl yaklaşık 1.000 yeni üye almayı umması.
Askerliğe kim karşı?
Mart 2024’te İspanya Savunma Bakanı Margarita Robles, Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik savaşının diğer Avrupa ülkelerine yayılma riskine yanıt olarak zorunlu askerlik hizmetinin yeniden getirilmesini reddetti.
“İspanya’da askerlik hizmeti olmayacak, kesinlikle olmayacak ve sanırım kimsenin aklına da gelmedi” dedi.
Benzer şekilde, Savunma Bakanlığı’na göre Slovenya, silahlı kuvvetlerdeki yetersizliğe rağmen şu anda zorunlu askerliği düşünmüyor.
Savunma Bakanı Borut Sajovic, bu yönde adımlar atan ülkelerdeki gelişmeleri izlediğini söyledi. “Her yerde askerlik hizmetinin sihirli bir değnek veya sihirli bir değnek olmadığı görülüyor,” diye ekledi.
Slovakya da bunu dışladı, Başbakan Robert Fico yıllarca süren başarısız işe alım çabalarının ardından gönüllü alternatifler konusunda ısrar etti. Savunma liderleri ve uzmanlar, daha iyi mali teşviklere ve mevcut rezerv sisteminde reformlara ihtiyaç olduğunu söylüyor.
İrlanda’da askerlik hizmetini başlatma fikri siyasi gündemde değil. Ülke, 100 yıldan uzun bir süre önce bağımsızlığını kazandığından beri hiçbir zaman askerlik hizmeti görmedi.
Cinsiyet tartışması
Askerlik hizmetini tartışan ülkeler, bunun hem erkekler hem de kadınlar için geçerli olup olmadığını da tartışıyorlar. 12 Avrupa ülkesini kapsayan 2023 anketine göre, kadınlar silahlı kuvvetlerin yaklaşık %13’ünü oluşturuyor.
Danimarka, İsveç’in ardından askerlik hizmetinde cinsiyet eşitliğini sağlayan en son ülke oldu ve bu düzenlemeyi 1 Temmuz’da uygulamaya koydu.
2025 yılının ikinci yarısında 18 yaşına girecek kadınlar 2026 yılında askere alınacak ve erkeklerle eşit şartlarda askerlik hizmeti için değerlendirilecek.
Savunma Bakanı Troels Lund Poulsen, askerlik hizmetine yapılan desteğin artmasıyla ilgili olarak “Vatanımızı savunmak için çok çalışmalıyız” dedi. Haziran ayında yaptığı bir konuşmada, “Sadece silah taşıyabilen daha fazla erkek ve kadın edinmemiz gerekiyor” diye ekledi.
Avrupa onlarca yıldır en ciddi güvenlik sınavıyla karşı karşıya kalırken, hükümetler yalnızca savunma bütçelerini değil, sıradan vatandaşların kıtayı korumadaki rolünü de yeniden değerlendiriyor. Bu tartışmanın kıta genelinde siviller ile ordu arasındaki bağlantıyı yeniden şekillendirmesi muhtemel.
Bu makalenin içeriği, Avrupa Haber Odası (enr) projesi kapsamında AFP, Agerpres, ATA, Belga, BTA, dpa, EFE, HINA, LUSA, Ritzau, STA, TASR’ın haberlerine dayanmaktadır.
